Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim. Jest świętem ruchomym. Papież Pius X (1903-1914) chciał ustalić stałą datę Wielkanocy. Pomysł spotkał się jednak ze sprzeciwem Kongregacji ds. Obrzędów.
Polakom kojarzy się przede wszystkim z poranną rezurekcją (resurrectio łac. oznacza zmartwychwstanie) a po powrocie do domu z uroczystym śniadaniem wielkanocnym i dzieleniem się święconką z koszyczka. Na stołach znajdują się jajka, wędliny, wielkanocne baby i mazurki. Mówiąc o symbolach tych świąt większość wymieniłaby jeszcze malowanie pisanek, śmigusa-dyngusa w drugi dzień świąt i oczywiście wcześniejsze świecenie potraw w kościołach czyli tzw. święconkę.
Mało kto już wie, że np. malowanie pisanek czy polewanie się wodą w Poniedziałek Wielkanocny, wywodzi się jeszcze ze starosłowiańskich „pogańskich” tradycji związanych z Jarym Świętem. A mazurek wielkanocny wypiekany w wielu domach pochodzi z ... Turcji. W Polsce zaczęto piec mazurki w XVII wieku. Ale dlaczego mazurki wypieka się właśnie na Święta Wielkanocne? Słodkie ciasto ma być nagrodą po trwającym 40 dni Wielkim Poście. Z kolei inne popularne ciast baba (babka) „przywędrowało” do naszego kraju ze wschodu, a dokładniej z rejonów Litwy i Białorusi. Charakterystyczny kształt wypieku nawiązywał do spódnic noszonych przez kobiety w święta. Popularny zaś zajączek wielkanocny nie ma nic wspólnego z kulturą chrześcijańską, wywodzi się z czasów pogańskich, w których symbolizował płodność i dobrobyt.
Odnośnie święconki warto wiedzieć, iż każdy składnik koszyczka wielkanocnego ma swoją symbolikę. Pisanki symbolizują nowe życie, chleb Ostatnią Wieczerzę, wędlina koniec postu, sól ochronę, masło dobrobyt, ciasto umiejętności a baranek Chrystusa.
To co oczywiste dla Polaka może być zupełnie nieznane w innych, zwłaszcza odległych od nas krajach. Chociaż stanowimy jedną wielką chrześcijańską rodzinę, właściwie każdy kraj ma swoje specyficzne zwyczaje związane z obchodzeniem tych świąt. Przyjrzyjmy się więc kilku z nich, dla nas być może kontrowersyjnych.
Australia
W Australii miesza się wiele kultur, co widać także po obchodach Wielkanocy. W Niedzielę Palmową, wierni tak jak w Europie udają się do kościołów z palemkami, tyle że często są one wykonane z prawdziwych liści palmy. Z palmowych liści wykonuje się też krzyże. Później zarówno palemki jak i wykonane z nich krzyże zostają spalone. Popiół jest przechowywany aż do Środy Popielcowej i to właśnie nim posypywane są głowy wiernych na znak pokuty.
Australijczycy zdecydowanie częściej niż europejczycy nie obchodzą świąt w domu, co nie znaczy, że nie obchodzą ich w gronie rodziny i przyjaciół. Zazwyczaj nie zasiadają jednak przy świątecznym stole a przy … grillu, gdzie królują mięsa, warzywa, a często także dynia. Specyficznym świątecznym daniem są słodkie bułeczki ozdobione symbolem krzyża.
Bermudy
Legenda głosi, że pewien katecheta na Bermudach szukał prostego sposobu na zademonstrowanie wniebowstąpienia Chrystusa do nieba i wpadł na pomysł, aby zrobić to za pomocą latawca ozdobionego obrazem Jezusa. W rezultacie w Wielki Piątek niebo nad Bermudami wypełniają kolorowe latawce wykonane z patyków i bibuły.
Filipiny
Na Filipinach wierni przywiązują ogromną wagę do pokuty i oczyszczenia duszy przed Wielkanocą. I pokutują w kontrowersyjny sposób, od którego odcina się nawet Kościół. Najczęstszym aktem wyznania win jest biczowanie się w Wielki Piątek. Mężczyźni nawet przez kilka godzin chodzą po ulicach z naciętymi (np. żyletkami) plecami, uderzają w nie specjalnymi bambusowymi biczami i opryskują krwią każdego, kto się do nich zbliży. Innym dosyć częstym zwyczajem jest niesienie krzyża lub czołganie się po ulicy. Trwa to nierzadko kilka godzin. Męczennik otoczony jest grupą osób, które utrudniają mu drogę bijąc go drewnianymi pałkami i biczami.
Ostatnią grupę stanowią śmiałkowie, którzy pozwalają się ukrzyżować na znak jedności z Panem. Rokrocznie kilkanaście osób daje się przybić się do krzyża na kilka minut. Pierwsi wykonują to w formie prawdziwego przedstawienia. Mają mikrofon, otoczeni są wiankiem modlących się kobiet, niczym prawdziwy Jezus a towarzyszą im rzymscy żołnierze, jęki i pieśni.
Oczywiście praktykom tym poddaje się stosunkowo nieliczna grupa Filipińczyków. Cierpiętnicy mają własne powody aby wziąć udział w tych ceremoniach, może to być chęć zadośćuczynienia za popełnione grzechy albo wdzięczność za otrzymane łaski. Co ciekawe dookoła stoją kolorowe stragany, budki z jedzeniem, pije się alkohol a wszystkiemu towarzyszy świąteczna atmosfera.
Hiszpania
Mieszkańcy Hiszpanii przez ostatni tydzień nie chodzą do pracy. Dlatego charakterystycznym elementem przez cały Wielki Tydzień są długie, ciągnące się w nieskończoność procesje pokutników, którzy w specjalnych strojach pokutnych z kapturami, krzyżami, świecami, często boso, idą ulicami miast i pokutują za swoje grzechy.
Na południu Hiszpanii w Wielkim Tygodniu odbywają się procesje pasyjne, organizowane przez katolickie bractwa. Zaczynają się one już w Niedzielę Palmową. Pierwsza procesja idzie z wielkim, ważącym kilka ton ołtarzem. Pod nim, ukryci za specjalnymi zasłonami idą ci, którzy go niosą. Oblicza się, że ciężar, który przypada na każdą osobę wynosi nawet 50 kg. Hiszpanie przechodzą z tymi ołtarzami przez całe miasto, modląc się i śpiewając pieśni – co ciekawe połączone z muzyką flamenco.
Irlandia
W Wielką Sobotę w miastach tego ultrakatolickiego narodu odbywają się pochody, podczas których ludzie manifestują swoje zmęczenie długim postem i chęć rozpoczęcia świętowania. Paradzie przewodzi lokalny rzeźnik, który ... niesie zawieszonego na kiju śledzia! Mieszkańcy biją rybę – będącą symbolem postu – kijami, pałkami i czym kto ma. Tak zmaltretowany śledź zostaje w końcu wrzucony do rzeki. Wtedy rzeźnik nakłada na ten sam kij udekorowany kwiatami barani udziec, który ma zwiastować czas ucztowania.
W Irlandii kultywuje się też zwyczaj tańczenia wokół wielkanocnego ciasta. Kto wytrzyma najdłużej i będzie tańczył do upadłego, otrzymuje wypiek (a potem się nim dzieli z bliskimi).
Szwecja
Jedną z dziwniejszych tradycji to wielkanocne wiedźmy. W Szwecji oraz części Finlandii, w Wielki Czwartek lub w Wielką Sobotę odbywa się mini Halloween. Dziewczynki i chłopcy w wieku 7-12 lat zakładają długie spódnice oraz kolorowe chusty na głowę i chodzą od drzwi do drzwi, zbierając do miedzianego garnuszka różne smakołyki. Tradycja ta pochodzi od starych wierzeń, że w Wielki Czwartek wszystkie wiedźmy lecą w niemieckie góry na spotkanie z Szatanem. Aby je odstraszyć i uniemożliwić im powrót, Szwedzi palą ogniska, puszczają fajerwerki i petardy, aż do Niedzieli Wielkanocnej.
Bez względu jednak na te specyficzne zwyczaje, których tutaj zostały przedstawione tylko przykłady, dla wszystkich Wielkanoc (Pascha) pozostaje najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim (obok Bożego Narodzenia), upamiętniającym śmierć oraz zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.
oprac. Ryszard Nowosadzki
