4874 odsłony do 05.01.2022

15 sierpnia 1317 r. król Władysław Łokietek wydał akt lokacyjny, który potwierdzał miejskość Lublina opartą na prawie magdeburskim. Król uczynił wójtem Macieja z Opatowca i postanowił, że jego władza będzie dziedziczna.

Decyzją króla Lublin wychodził spod jurysdykcji „wojewodów, kasztelanów i jakichkolwiek sędziów”, zaś mieszkańcy od tej pory podlegali sądownictwu wójta, od którego wyroków mogli się odwoływać do dworu królewskiego. Wójt miał wyłączne prawo do połowu ryb w rzekach i stawach, mógł też zbudować tyle młynów, ile tylko zdołał. W akcie lokacyjnym król Władysław Łokietek przyznał też miastu – w przeliczaniu na dzisiejszą miarę – 2500 hektarów ziemi „dla wygodnego i przyzwoitego tam utrzymania mieszczan i mieszkańców”.

Historia miasta Lublin sięga jednak wcześniejszych lat. Pierwsze wzmianki o Lublinie pochodzą z 1198 roku – pojawiają się w dokumencie potwierdzającym powstanie archidiakonatu lubelskiego. Sama nazwa miasta znana jest z zapisków z 1228 roku. Miasto lokowano na prawie magdeburskim prawdopodobnie za czasów Bolesława Wstydliwego około 1257 roku, jednak nie zachował się akt lokacyjny.

Sama osada ma jeszcze starsze korzenie. Badania archeologiczne lokują na VI wiek powstanie osady Czwartek, uważanej za najstarsze wczesnośredniowieczne osiedle Lublina. VII wiek to powstanie osady Grodzisko. Wzniesienie pierwszego grodu na wzgórzu zamkowym i pierwsze osadnictwo na wzgórzu staromiejskim archeolodzy datują na VIII wiek. Z rokiem 986 łączy się nieudokumentowane założenie na Czwartku kościoła pw. św. Mikołaja. Koniec XII wieku to wzmianka o Lublinie w Kronice Wincentego Kadłubka.

Fakt, że Lublin jest jednym z najstarszych miejsc osadnictwa w Polsce, sprawiły dogodne warunki naturalne, m.in. żyzne gleby i sprzyjający klimat. Dlatego już w VI-VII w. rozpoczął się ciągły proces osadniczy na terenie dzisiejszego Lublina. Z nadaniem praw miejskich przez Łokietka wiąże się dalsze ożywienie handlowe i gospodarcze Lublina. Powstają okazałe budowle na Wzgórzu Staromiejskim, jak: zespół kościelno-klasztorny dominikanów, przebudowany w poł. XIV w., czy kamienice mieszczańskie.

Kresowe położenie miasta powodowało częste najazdy Litwinów, Jaćwingów, Rusinów i Tatarów. W 1341 r. król Kazimierz Wielki odniósł pod Lublinem zwycięstwo nad najeźdźcami tatarskimi i wkrótce nakazał otoczyć miasto murami, wznosząc jednocześnie murowany zamek, wraz z murowaną Kaplicą Świętej Trójcy, na Wzgórzu Zamkowym, obok istniejącej baszty (donżonu) z XIII w.

Okres szczególnie dynamicznego rozwoju zawdzięcza miasto Władysławowi Jagielle, który wdzięczny lubelskim mieszczanom za pośrednictwo w zawarciu małżeństwa z Jadwigą i w objęciu tronu Polski i Litwy w 1386 r. obdarował Lublin licznymi przywilejami. Miasto stało się głównym ośrodkiem wymiany handlowej Polski z Litwą.

Lublin to miasto zasłużone w historii i kulturze Polski. W XII w. ustanowiono w Lublinie kasztelanię, w 1474 r. stolicę nowo powstałego województwa lubelskiego i tej funkcji miasto nie straciło do dzisiaj. W XV i XVI w. Lublin rozsławiły liczne jarmarki o międzynarodowym charakterze. Często odbywały się tutaj sejmy i zjazdy. W 1569 w Lublinie zawarto unię lubelską. 19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, co obecny wówczas Jan Kochanowski opisał w utworze Proporzec albo hołd pruski. W 1588 biskup łucki Bernard Maciejowski ufundował Kolegium jezuickie w Lublinie. Jeszcze wcześniej bo w 1513 r. ukazuje się pierwsza polska książka pt. „Raj duszny”, której autorem jest Biernat z Lublina, uważany za pierwszego pisarza w dziejach Polski, poprzedzającego samego Mikołaja Reja, autora słów „Polacy nie gęsi i swój język mają”. W II poł. XVI w. Lublin należał do najważniejszych ośrodków miejskich Rzeczypospolitej Obojga Narodów - obok Wilna, Gdańska, Elbląga, Torunia, Poznania , Krakowa i Lwowa. W 1703 roku August II nadał miastu przywilej zrównujący je w prawach do miasta Krakowa.

A wszystko zaczęło się 15 sierpnia 1317 r. Oryginał wydanego w Krakowie aktu lokacyjnego przechowuje Archiwum Państwowe w Lublinie. Ten historyczny dokument jutro będzie mógł zobaczyć każdy zainteresowany. Akt lokacyjny będzie wyłożony w Muzeum Lubelskim na Zamku od godz. 15 do 19.

Ryszard Nowosadzki

Lublin 15.08.2017

Tweet