650 wejść do 11 sierpnia 2021 r

Most Mariana Lutosławskiego

17 lipca 1909 roku uroczyście otwarto w Lublinie nowoczesną przeprawę drogową przez Bystrzycę. Most zbudowany w innowacyjnej technologii żelbetonowej, jednej z pierwszych w Polsce wschodniej (pierwsza to kładka Thulliego we Lwowie), stanął w przedłużeniu ulicy Zamojskiej zastępując drewniany most pochodzący z 1824 roku. Ówczesna prasa z entuzjazmem relacjonowała moment odbioru mostu oraz pomyślnie przeprowadzone próby wytrzymałościowe. Nic dziwnego. Zbudowana przeprawa, podobnie jak powstała rok wcześniej na Kalinowszczyźnie, świadczyły o rozwoju i dynamizmie miasta nad Bystrzycą.

Lublin to jeden z najstarszych ośrodków osadniczych na ziemiach polskich, gdzie zasiedlanie rozwijało się nieprzerwanie od średniowiecza. Momentem przełomowym stała się lokacja miasta na prawie magdeburskim w 1317 roku, ale największy rozkwit Lublina przypada na okres od II połowy XIV wieku do I połowy XVII wieku. Dzięki korzystnemu położeniu na przecięciu ważnych szlaków handlowych, stał się on bardzo istotnym pośrednikiem w wymianie towarów między Europą Wschodnią i Zachodnią oraz Królestwem Polskim i Litwą, co przełożyło się również na podniesienie rangi politycznej miasta.

W 1474 roku miasto zostało stolicą województwa lubelskiego, to tu w 1569 roku podpisano unię Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim tworzącą Rzeczpospolitą Obojga Narodów. To tu funkcjonowała ważna instytucja sądownicza – Trybunał Koronnyutworzony w 1578 roku; odbywały się sejmy i sejmiki ziemskie. Lublin w tamtych czasach należał po prostu do najznaczniejszych miast w Koronie.

W miarę jak od drugiej połowy XVII wieku słabła Rzeczpospolita, tak też wyhamowywał rozwój Lublina. O ironio, następny istotny okres rozwoju miasta nastąpił po klęsce powstania styczniowego. W dobie wzmożonej rusyfikacji miasto rozwijało się jednak gospodarczo. Stymulatorem tego wzrostu była budowa połączenia kolejowego z Warszawą i Kowlem. Kolej otworzyła miasto zarówno na ziemie polskie jak i rosyjskie. Lublin wkroczył na drogę przyspieszonej rewolucji przemysłowej. Wciąż powstawały nowe zakłady produkcyjne, a z nimi rosła liczba mieszkańców. O ile w 1883 roku w mieście funkcjonowało 21 zakładów przemysłowych, których produkcja warta była milion rubli, to dwadzieścia lat później były już 73 fabryki i fabryczki o produkcji wartej 1,5 miliona rubli. W 1912 roku w Lublinie funkcjonowało 125 zakładów przemysłowych z produkcją 2,1 miliona rubli. Miasto rozrastało się też przestrzennie, wchłaniając najbliżej położone miejscowości, chociaż rozbudzone apetyty władz miejskich niestety skutecznie ograniczała carska władza.

Pomimo tego hamulca w okresie 1870–1914 liczba ludności koziego grodu wzrosła niemal czterokrotnie, z 21,3 tys. do 80 tys. Jeśli uwzględnić mieszkańców przedmieść, formalnie jeszcze nie włączonych w granice miasta (szacuje się, że w 1912 roku mieszkało tam 11,7 tys. osób), to Lublin miał przeszło 90 tys. mieszkańców, będąc piątym co do wielkości (po Warszawie, Łodzi, Częstochowie i Sosnowcu) miastem Królestwa Polskiego.

W takim to Lublinie 17 lipca 1909 roku otworzono nowy most na Bystrzycy. I był to most supernowoczesny. Pierwszy na świecie obiekt z użyciem żelbetu wybudował w Belgii François Hennebique w 1879 r. Swoje patenty (1892r) Hennebique rozpropagował i upowszechnił na całym świecie: w Europie, USA, Japonii. W Polsce pionierem żelbetu był inż. Marian Lutosławski – jeden z dwóch Polaków, któremu Francuz zaoferował współpracę. Wykształcony na politechnikach w Rydze oraz w Darmstadt polski inżynier nową technologię postanowił zastosować w Lublinie.

Most został zbudowany na trakcie bychawskim w celu połączenia przemysłowej części Lublina z centrum. Władze miasta zaplanowały go w 1908 roku w miejscu istniejącej wówczas drewnianej przeprawy. Wykonanie projektu nowego mostu na Bystrzycy zlecono inżynierowi Marianowi Lutosławskiemu. Architektem był Jan Heurich młodszy, m.in. projektant kaplicy w pałacu Zamoyskich.

Lutosławski zastosował metodę sprężonego betonu i most został wybudowany w ciągu roku! Jego całkowita długość wynosi 40 m, a szerokość 16,3 m. Architektura mostu miała szatę pseudogotycką według projektu J. Heuricha, w oparciu o wzory z gotyckiego kościoła St. Severin w Paryżu. Składały się na nią balustrady maswerkowe o przęsłach rozczłonkowanych filarkami, na których ustawione były sterczyny w kształcie szyszek. Ponadto skrajne przęsła miały dwie pary ozdobnych monumentalnych fial pseudogotyckich, na których zawieszone były latarnie. Dawny wygląd mostu znany jest z ikonografii historycznej i z fotografii, plany konstrukcyjne przeprawy niestety się nie zachowały.

W swojej historii most przechodził kilka remontów, podczas których zmieniał swój wygląd. W 1917 roku na nawierzchni przeprawy położono kostkę dębową, a w 1936–1937, w czasie kolejnego remontu, kostkę dębową wymieniono ponownie na klinkier. Najprawdopodobniej w tym czasie rozbiórce uległy też pseudogotyckie fiale, po których pozostały puste wewnątrz cokoły przykrywane od góry misami kwietnikowymi. W PRL w latach 70. XX w. most został pokryty tymczasową warstwą żelbetową oraz asfaltem.

W wyniku wieloletniej eksploatacji stan mostu ulegał stałemu pogorszeniu. W latach 70. rozważano nawet jego rozbiórkę. Na szczęście w 1985 roku w jego sąsiedztwie został zbudowany nowy most, przejmujący ruch kołowy, a stary w 1987 roku wpisano do rejestru zabytków techniki. W roku 2011 obiekt został poddany generalnemu remontowi z przywróceniem pierwotnego wyglądu. Przywrócono skrajne przęsła flankowane, z dwiema parami monumentalnych fial pseudogotyckich, na których zawieszono latarnie. Ponowne otwarcie mostu miało miejsce w lipcu 2013. Rok wcześniej przeprawie nadano imię „Most Mariana Lutosławskiego”.

Po rekonstrukcji jest dostępny dla ruchu pieszego i rowerowego, stanowiąc jedno z charakterystycznych miejsc współczesnego Lublina.

Ryszard Nowosadzki

Lublin 24 lipca 2021 r

Tweet